گزارش آماری-تحلیلی از آخرین اوضاع صنعت مالی اسلامی جهانی

منتشر شده در ویژه نامه عصر مالی برای دومین همایش مالی اسلامی و پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه ایران

بر مبنای گزارش جهانی مالی اسلامی[1] که مبتنی بر اطلاعات استخراج شده از پایگاه های معتبر اطلاعات مالی اسلامی[2] می باشد، دارایی های تحت مدیریت نظام مالی اسلامی شامل بانک و بورس و بیمه، با رشد متوسط 16.7 درصد طی 8 سال منتهی به پایان سال 2015، از 639 میلیارد دلار به  2.143 تریلیون دلار رسیده است که بانک های اسلامی با سهم 75 درصد، بیش از 1.6 تریلیون دلار از این دارایی ها،  

 و صکوک سر رسید نشده با حجم حدودا 300 میلیارد دلار 15 درصد از این دارایی ها، و صندوق های مدیریت دارایی و بیمه اسلامی[3] (تکافل) 100 درصد مابقی را به خود اختصاص می دهند. 

همان گونه که در شکل بالا دیده می شود؛ میزان رشد صنعت مالی اسلامی از رشدهای دو رقمی سال های 2007 تا 2013 منهای سال 2010، به رشد تک رقمی 9.3 و 7.3 درصد برای سالهای 2012 و 2013 کاهش پیدا کرده است. تردید نسبت به آینده اقتصاد جهانی و کاهش رشد اقتصادی چین ، افت شاخص جهانی بازارکالا ومشخصا نفت که عمده اقتصاد بازارهای مالی اسلامی وابسته به آن می باشد، کاهش ارزش پول رایج بازیگران اصلی این بازار یعنی ایران، مالزی، ترکیه و اندونزی در مقابل دلار، توقف انتشار صکوک کوتاه مدت بانک مرکزی مالزی[4]، وهمچنین بی ثباتی های سیاسی و امنیتی در برخی بازارهای مالی اسلامی و ظهور و گسترش دولت اسلامی عراق و شام را می توان از عمده دلایل تک رقمی شدن رشد بازارهای مالی اسلامی جهانی دانست.

همچنین  سه بازار ایران، مالزی، و عربستان سعودی با 544، 399، و 368 میلیارد دلار؛ به ترتیب در رتبه های اول تا سوم بازار مالی اسلامی جهانی قرار دارند. دولت های مالزی و عربستان با سهم دهی بیشتر به صنعت مالی اسلامی و استفاده از قابلیت های آن در تعاملات مالی داخلی و بین المللی در تلاش هستند طی چند سال آینده جایگاه ایران را به تصاحب خود در آورده که در صورت رفع تحریم های بین المللی، تحقق این هدف با چالش های جدی مواجه می شود.

به پیش بینی مراکز و متخصصان بازارهای مالی اسلامی، تا سال 2020 مجموع دارایی های تحت مدیریت صنعت مالی اسلامی بیش از دوبرابر شده و از مرز 5 تریلیون دلار عبور خواهد کرد. بهبود و ترمیم اوضاع اقتصادی جهان و انتظار رشد خصوصا در اقتصاد اقتصادهای نفت خیز اسلامی و بالا رفتن احتمال انتشار اوراق صکوک بین المللی توسط این دولت ها که در سال های اخیر با کمبود در آمد های نفتی دست و پنجه نرم کرده اند، و ورود فعال ایران به بازار صکوک جهانی را می توان از عواملی دانست که بر این پیش بینی مهر تایید می زند!

مشخصات اصلی یک نظام مالی اسلامی توسعه یافته

با مطالعه بازارهای پیشتاز در صنعت مالی اسلامی جهانی مانند مالزی که شکل گیری و رشد سریع آن در یک محیط رقابتی تحت سیستم دوگانه مالی[5] صورت پذیرفته است، به طور کلی می توان ویژگی های یک بازار مالی اسلامی توسعه یافته را در چهار حرف STAR  خلاصه کرد؛ S را می‌توان مربوط بهShariah Frameworks  و یا چارچوب های شریعت،   T را مربوطTax Regime   و یا رژیم مالیاتی،  A را مربوط به  Accounting Standards و یا استانداردهای حسابداری و گزارش‌دهی مالی، و  R را مربوط به Regulatory و یا چارچوبهای مقرراتی دانست. به عبارت دیگر، یک بازار مالی اسلامی مترقی، پویا و پاسخگو به نیاز اقتصاد واقعی؛ دارای زیرساخت ها و چارچوب های مستحکم شرعی، مالیاتی، حسابداری و حسابرسی، و مقرراتی می باشد. ایران با موقعیت راهبردی که در خاورمیانه دارد و همچنین به دلیل کلیدی بودن نقش آن در تحقق طرح اقتصادی بزرگ جاده ابریشم می تواند با اصلاح و تقویت این زیرساخت ها به مرکزی جهانی برای جذب منابع مالی بین المللی تبدیل گشته و جایگزینی قدرتمند برای دلارهای نفتی بنا نماید.

فرصت های پیش روی نظام مالی اسلامی ایران

جمعیت جوان و تحصیل کرده شامل میلیون ها مهندس و پزشک و لزوم تحقق رشد اقتصادی بالای 7 درصد در سال های آینده؛  اصلاح زیرساخت هایی که در بالا به آنها اشاره شد و ارائه خدمات متنوع مالی را به یک "باید" تبدیل می کند. به طور کلی، موارد ذیل را می توان فرصت های مناسب برای برنامه ریزی، سرمایه گذاری و رشد در آینده بازار مالی ایران دانست:

تامین مالی اسلامی خُرد (Islamic Microfinance)برای تحت پوشش گرفتن نیازهای مالی کوچک و خُرد، تامین مالی اسلامی توده ای (Islamic Crowd Financing) برای بکار گیری و سرمایه گذاری منابع مالی کوچک و خُردی که از آنها استفاده ای نمی شود ، تامین مالی اسلامی مخاطره پذیر (Islamic Venture Capital) برای توسعه فن آوری و نو آوری، و صندوق های مدیریت اسلامی دارایی / ثروت (Islamic Wealth/Fund  Management) برای برنامه ریزی اصولی در دوران فعالیت، بازنشستگی و یا پس از فوت سرمایه گذاران از جمله این موارد می باشند.

اسامی مهمترین انجمن ها و کنفرانس ها، موسسات و مراکز آموزشی مالی اسلامی جهانی

تعدد انجمن ها و موسسات آموزشی مالی اسلامی فعال در یک بازار، حاکی از جدی بودن رقابت و پویایی محیط آن است. در همین راستا و به منظور گسترش و پیشبرد و ارتقای علمی دانش مالی اسلامی و توسعه کیفی نیروهای متخصص و بهبود بخشیدن به امور آموزشی و پژوهشی در زمینه مالی اسلامی، انجمن مالی اسلامی ایران (IAIF) تشکیل شده است.

در ذیل به اسامی مهمترین این انجمن ها و کنفرانس ها، موسسات و مراکز آموزشی اشاره می شود:

- انجمن ها و کنفراس ها

KLIFF: انجمن مالی اسلامی کوالا لامپور

GIFF: انجمن بین المللی مالی اسلامی

CIBAFI: شورای مرکزی بانک ها و موسسات مالی اسلامی بحرین

MIFC: مرکز بین المللی مالی اسلامی مالزی

MFAC: کنفرانس انجمن مالی مالزی

WIBC: کنفرانس بین المللی بانکداری اسلامی

ICISEF: کنفرانس بین المللی اقتصاد و مالی اسلامی در ترکیه

IFN-RedMoney: اجلاس های بین المللی وقایع مالی اسلامی

- موسسات و مراکز آموزشی

IRTI: موسسه تحقیات و آموزش مالی اسلامی بانک توسعه اسلامی در عربستان سعودی

AAOIFI: سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلامی در بحرین

IFSB: هیات خدمات مالی اسلامی در مالزی

Global Islamic Finance Development Center – World Bank: مرکز توسعه مالی اسلامی بانک جهانی

INCEIF: مرکز بین المللی آموزش مالی اسلامی در مالزی

ISRA: آکادمی بین المللی تحقیقات مالی اسلامی در مالزی

IIUM Institute of Islamic Banking & Finance: موسسه بانکداری و مالی اسلامی دانشگاه بین المللی اسلام مالزی

Durham Center for Islamic Economics and Finance: مرکز اقتصاد و مالی اسلامی دانشگاه دورهام انگلستان

امیرعباس زینت بخش

کارشناس بازارهای مالی اسلامی

MBA Finance & Chartered Islamic Finanace Professional CIFP

---

[1] Global Islamic Finance Report -GIFR

[2] Thomson Reuters, Bond Stream, Bank Scope, Zawya, E&Y, and KFHR

[3]  بر مبنای آمار ارائه شده توسط هیات خدمات مالی اسلامی(IFSB) ؛ عربستان، ایران، و مالزی به ترتیب با سهم 37، 34، و 144 درصد از عمده بازیگران این صنعت می باشند.

[4]  در سالهای 2012 تا 2014 بازارهای جهانی هر سال شاهد انتشار بیش از 100 میلیارد دلار صکوک بوده است. تصمیم بانک مرکزی مالزی برای توقف انتشار صکوک کوتاه مدت، این میزان را به حدود  60 میلیارد دلار کاهش داد. به گفته مقامات این بانک، این ابزار بیشتر از اینکه برای مدیریت نقدینگی بازار داخلی مفید باشد برای بازیگران خارجی مفید واقع شده بود! با این حال، مالزی با سهم 50 درصد، کماکان بزرگترین ناشر صکوک جهان است.

[5]  سیستم مالی مالزی دوگانه است که در آن مالی اسلامی و مالی متعارف حق فعالیت و رقابت دارند. در مقابل؛ ایران و سودان دو بازای هستتند که نظام مالی آن 1000 درصد تحت قوانین شریعت است.