اوراق منفعت: ابزاری برای توسعه تجارت بنگاه‌های اقتصادی

منتشر شده در پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه ایران و عصر مالی

با الهام از مدل سابیک، کلیه شرکت‌های فعال و مطرح در عرصه تجارت الکترونیک و نیز شرکت‌های وابسته بازرگانی/ بازاریابی و فروش که دارای جایگاه رسمی و سهم مشخصی از بازار شرکت‌های بزرگ بوده، می‌توانند از این مدل بهره‌مند شده و برای توسعه کار و کسب خود و یا شرکت مادر به انتشار این اوراق بپردازند. مسلما نقش این اوراق برای شرکت هایی که دارایی های ملموس آزاد(unencumbered assets) ندارند و در عین حال نیاز به تامین مالی برای توسعه اقتصادی- تجاری دارند، حیاتی تر می شود. 

 1. مقدمه

یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد نظام تامین مالی اسلامی، نوآورانه بودن و تنوع ساختارهای آن می‌باشد به طوریکه بر اساس نوع دارایی پایه ملموس و غیرملموس می‌توان به طراحی و ساختارسازی اوراق متنوع برای توسعه کار و کسب‌ها پرداخت. در این سیستم، خلق و تولید ثروت بر پایه فعالیت واقعی اقتصادی مبتنی می‌باشد. یکی از محصولات نوآورانه مالی اسلامی، صکوک و یا اوراق منفعت می‌باشد که با اوراق بهادارکردن دارایی‌های غیرملموس منجر به توسعه تجاری- اقتصادی گشته که در ذیل به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌گردد.

2.  صکوک منفعت سابیک عربستان

صکوک منفعت که گاهی از آن به عنوان صکوک استثمار[1] نیز یاد می‌شود، اولین بار در سال 2006 توسط شرکت صنایع پایه عربستان سعودی (سابیکSABIC - ) به میزان 3 میلیارد ریال سعودی و با مدیریت و هماهنگی بانکHSBC انتشار یافت. دارایی‌های پایه این اوراق در حقیقت فعالیت‌های بازاریابی و فروش سابیک برای کلیه محصولات این شرکت از قبیل میله و شمش آهن، اتیلن، آمونیاک و غیره بود. به عنوان نمونه، اجرت دریافتی برای بازاریابی و فروش محصولات سابیک در سال‌های 2005، 2006، و 2007 به ترتیب 2.14، 2.5، و 3.4 میلیارد ریال بوده است. با انتقال بخشی از حقوق ناشی از بازاریابی و فروش سابیک به SPV و انتشار اوراق منفعت توسط SPV، سرمایه‌گذاران در این اوراق در حقیقت مالک بخشی از حقوق منتج از درآمدهای سابیک در بازاریابی و فروش محصولات این شرکت می‌‌گردند. به عنوان مثال فرض کنید سرمایه‌گذاران در این اوراق مالک 50% حقوق بازاریابی و فروش سابیک گردند، بنابراین سابیک 50% درآمدهای حاصل بازاریابی و فروش خود را با آنها تقسیم می‌کند و 50% مابقی را به عنوان مشوق و درآمد خود بر می‌دارد.

2.1 مراحل کار به شرح ذیل می‌باشد: 

       1. SPV از طرف سابیک اوراق منفعت را منتشر کرده و وجوه آنرا از سرمایه‌گذاران دریافت کرده و در اختیار سابیک قرار می‌دهد.

       2. سابیک تعهد خرید اوراق را (به شرح شکل یک) به سرمایه‌گذاران می‌دهد که در طی 20 سال از 100% ارزش اسمی به صفر درصد کاهش می یابد.

      3.  سابیک به عنوان عامل از طرف SPV مامور به انجام امور بازاریابی و فروش محصولات شرکت مادر گشته و به کسب درآمد می‌‌پردازد. 

      4.  سابیک به عنوان عامل اقدام به تاسیس صندوق ذخیره کرده و هر پنج سال 10% درآمد خود را به این صندوق واریز می‌نماید. 

      5.  سابیک با در نظر گرفتن میزان سهم سرمایه گذاران درآمد خود را به صورت دوره‌ای میان آنها تقسیم و توزیع می‌نماید. 

     6.  در پایان سال پنجم و در صورت اعمال حق اختیار فروش از طرف سرمایه گذاران، سابیک اقدام به خرید (از SPV) و آزادسازی اوراق کرده و وجوه نهایی را که 90% ارزش اسمی اوراق است به علاوه 10% از محل صندوق ذخیره را به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌نماید.

    6.1 با وجود اینکه سررسید این اوراق 20 ساله است، اما سرمایه گذاران هر 5 سال می‌توانند از حق اختیار فروش خود استفاده کرده و سابیک را موظف به خرید اوراق به ارزش اسمی که ترکیبی از قیمت خرید تعهد شده توسط سابیک و منابع صندوق ذخیره می باشد(به شرح دو) می‌نمایند:

.  

همانگونه که ملاحظه می‌گردد، برنامه‌ریزی به گونه‌ایست که سرمایه‌گذاران تشویق می‌شوند اوراق خود را تا پایان سال پنجم نگه داشته و از حق اختیار فروش خود استفاده ننمایند چرا که از آغاز سال اول تا پایان سال پنجم تمامی ارزش اسمی اوراق را دریافت می‌کنند. از طرف دیگر، در صورتی که توزیع سود در بازه زمانی سال اول تا پنجم به اندازه کافی و مقرر نباشد، سرمایه‌گذاران می‌توانند بانی را موظف به خرید اوراق به ارزش اسمی 100% نمایند. 

نکته دیگر اینکه با گذر زمان از ارزش اسمی این اوراق کاسته شده amortizing))و در پایان سال بیستم به 40% تقلیل یافته که حاصل جمع 4 دوره پنج ساله 10 درصدی صندوق ذخیره می‌باشد. این در حالی است که قیمت خرید اوراق از طرف بانی از 100% ارزش اسمی به صفر درصد در سررسید سال آخر کاهش می‌یابد.

3.  موارد کاربرد اوراق منفعت

به طور کلی صکوک منفعت در مواردی که فعالیت‌های خاص درآمدزا وجود دارد، مطرح بوده و دارای کاربرد می‌باشد. به عنوان مثال می توان به صنعت هواپیمایی، مخابرات، هتل و گردشگری اشاره کرد که قبلا در مقالاتی تحت عنوان " صکوک استهلاکی خطوط هوایی امارات: مدلی برای نوسازی خطوط هواپیمایی ایران" و " ابزار تامین مالی صکوک ویژه اپراتورهای تلفن همراه" و "کاربرد صکوک برای توسعه صنعت گردشگری" به آنها پرداخته شد.

با الهام از مدل سابیک، کلیه شرکت‌های فعال و مطرح در عرصه تجارت الکترونیک و نیز شرکت‌های وابسته بازرگانی/ بازاریابی و فروش که دارای جایگاه رسمی و سهم مشخصی از بازار شرکت‌های بزرگ، می‌توانند از این مدل بهره‌مند شده و برای توسعه کار و کسب خود و یا شرکت مادر به انتشار این اوراق بپردازند. مسلما نقش این اوراق برای شرکت هایی که دارایی های ملموس آزاد(unencumbered assets) ندارند و در عین حال نیاز به تامین مالی برای توسعه اقتصادی- تجاری دارند، حیاتی تر می شود. 

امیرعباس زینت بخش

[1]- این اوراق به حجم 7 میلیارد ریال سعودی مورد استفاده شرکت برق عربستان (SEC) قرار گرفت.